- Ku je, mor mik i dashur. Kam gjashtë vjet që po të pres. Pa shikoi një herë, sa më jep?

Dhe djaloshi hapi para tij laskarët që kishte sjellë me vete.

Isaja Fomiçi që kishte ndier një druajtje aq të madhe kur hyri në burg, sa nuk guxonte të ngrinte as sytë dhe të vështronte turmën e njerëzve me fytyra përqeshëse, të shëmtuara dhe të frikshme, e cila e kishte rrethuar nga të gjitha anët, dhe që nga turpi ende nuk kishte arritur të thoshte ndonjë fjalë, befas me të parë pengun u drodh dhe filloi t'i kontrollonte me gishtërinj laskarët e vjetër. Bile i pa dhe në dritë. Të gjithë po prisnin se çfarë do të thoshte.

- E, nuk do të më japësh ndonjë rubël argjendi? E vlejnë! - vazhdoi djaloshi, duke i shkelur synë Isaja Fomiçit.

- Një rubël argjendi s'të jap dot, po deshe shtatë kopekë.

Ja pra cilat qenë fjalët e para që shqiptoi Isaja Fomiçi në burg. Të gjithë u shkulën së qeshuri.

- Shtatë? Epo mirë, shtatë. Qenka fati yt! Vetëm shiko, ma ruaj mirë pengun se përgjigjesh me kokë.

- Përqindja është tre kopekë, domethënë dhjetë kopekë gjithsej, - vazhdoi me një zë të dridhur çifuti, duke futur dorën në xhep për të nxjerrë paratë dhe duke vështruar me frikë të burgosurit. Edhe kishte tmerrësisht frikë, edhe kishte qejf të bënte një pazar të mirë.

- Mirë, këtë përqindje prej tre kopekësh e ke për një vit?

- Jo, jo për një vit, për një muaj.

- Qënke shumë dorështrënguar, mor çifut. Po si të quajnë?

- Isaja Fomiç.

- Të lumtë, Isaja Fomiç! Dhjamë paske për të vënë këtu! Të mirupafshim!

Isaja Fomiçi e pa edhe një herë pengun, i palosi laskarët dhe i futi me kujdes në thes, ndërsa të burgosurit vazhdonin të qeshnin me të madhe.

Ata vërtet sikur e donin, madje të gjithë, dhe asnjëri nuk e fyente. Pothuajse të gjithë i kishin borxh. Ai vetë nuk ishte zemërak, ishte i urtë si ndonjë pulë. Kur shihte se të gjithë silleshin mirë, sikur merrte zemër dhe madje shiste mend, por këtë e bënte në një mënyrë kaq komike, sa ia falnin menjëherë. Lluçka, që kishte njohur plot çifutë në jetën e tij, e ngacmonte shpesh, por jo me të keq, kishte qejf të zbavitej, siç zbaviten zakonisht me një qen, me një papagall, me një kafshë të stërvitur etj. Isaja Fomiçi e dinte mirë këtë, nuk i mbetej qejfi aspak dhe ia kthente shakatë me shumë zhdërvjelltësi.

- Hej, çifut, do të të zhdëp në dru!

- Ti do të qëllosh një herë, unë dhjetë herë, - përgjigjej duke u trimëruar Isaja Fomiçi.

- Ndyraq i mjerë!

- Vetë je ndyraq.

- Çifut i zgjebosur!

- Nuk ka gajle. I zgjebosur, por i pasur. Unë kam para.

- Ke shitur Krishtin.

- S'ka gajle, e kam shitur.

- Të lumtë, Isaja Fomiç, mirë ia bëre! Mos e prekni, e kemi si ujët e pakët! - bërtisnin të burgosurit, duke qeshur me të madhe.

- Hej, çifut, do të hash dru dhe do të të çojnë në Siberi.

- Pse nuk jam në Siberi?

- Të çojnë edhe më thellë.

- Pse atje nuk ka zot?

- Ka, more, ka...

- Punë e madhe fort, po të ketë zot dhe para, kudo është mirë.

- Të lumtë, Isaja Fomiç, për besë, je i zgjuar! - thërrasin të burgosurit përreth, ndërsa Isaja Fomiçi, sido që e sheh se po tallen me të, trimërohet edhe më shumë. Lëvdatat përgjithësisht i japin një kënaqësi të madhe, të cilën nuk e fsheh dot, dhe ia nis të këndojë me atë tenorin e tij të hollë: "La-la-la-la-la" - një motiv idiot dhe komik, që është e vetmja këngë pa fjalë që ai këndoi gjatë gjithë kohës në burg. Më vonë, kur qeshë njohur më për së afërmi me të, Isaja Fomiçi më siguroi duke më bërë be se ishte kjo këngë dhe pikërisht ai motiv që e kishin kënduar të gjashtëqind mijë çifutët, që nga më i vogli dhe deri tek më plaku, kur patën kaluar Detin e Kuq dhe se çdo çifut është i detyruar ta këndojë sa herë që korr fitore mbi armikun.

Në vigjilje të çdo të shtune, të premten në darkë, në kazermën tonë nuk mbetej njeri pa ardhur nga kazermat e tjera për të parë se si do ta festonte Isaja Fomiçi të shtunën. Isaja Fomiçi ishte kaq mburravec dhe kishte një vanitet kaq naiv, sa kureshtja e përgjithshme bile i jepte kënaqësi. Duke marrë një pozë të shtirur prej pedanti, ai shtronte tavolinën e vogël që kishte në një qoshe, hapte librin, ndizte dy qirinj dhe, duke pëshpëritur ca fjalë të fshehta, fillonte të vishte rason. Kjo ishte një përparëse prej stofi leshi, të cilën ai e ruante me kujdes në sunduk. Në të dyja duart vinte byzylykë, ndërsa në kokë, mu mbi ballë, lidhte me një rreckë një kuti të vogël druri, kështu që dukej sikur nga balli i Isaja Fomiçit dilte një bri qesharak. Pastaj fillonte lutja. Ai lexonte shpejt dhe si duke kënduar, bërtiste, pështynte anash, kthehej rreth e rrotull, bënte ca gjeste të egra dhe komike. Këto të gjitha ishin të parashikuara.nga ceremonia e lutjes, kështu që nuk kishte asgjë qesharake dhe të çuditshme. Qesharake ishin gjestet e Isaja Fomiçit, i cili kishte qejf të merrte poza dhe të shiste mend me ceremoninë e lutjes. Herë-herë mbulonte kokën me duar dhe fillonte të lexonte duke qarë. Të qarat vinin duke u shtuar. I rraskapitur, ai përkulte mbi një libër kokën e kurorëzuar me një bri, pothuajse duke uluritur. Pastaj, befas, në mes të të qarave me dënesë, fillonte të qeshte me zë të lartë dhe lexonte si duke kënduar dhe me një zë të ëmbël, solemn e si të fikur nga tepria e lumturisë që ndjente. "Luajti i shkreti!" - thoshnin zakonisht të burgosurit.

Një herë e pyeta Isaja Fomiçin: "Ç'kuptim kanë këto të qara dhe pastaj befas këto kalime solemne drejt lumturisë dhe mirësisë?". Isaja Fomiçi kishte shumë qejf të dëgjonte pyetje të tilla prej meje. Ai më shpjegoi menjëherë se të qarat dhe dënesat shkaktohen nga mendimi për humbjen e Jeruzalemit dhe se ligji urdhëron që, duke sjellë ndërmend këtë mendim, të qash sa më fort dhe të rrahësh gjoksin me grushta. Por në çastin e dënesave më të forta ai, Isaja Fomiçi, papritmas (fjala papritmas gjithashtu parashikohet nga ligji), si rastësisht, duhet të kujtohet se ka një profeci për kthimin e çifutëve në Jeruzalem. Në këtë çast tek ai duhet të shpërthejnë gëzimi, të qeshurat, këngët dhe duhet t'i thotë lutjet në mënyrë të tillë, që me zërin e vet të shprehë sa më shumë lumturi, kurse në fytyrë të shprehë sa më shumë solemnitet dhe fisnikëri. Ky kalim i papritur dhe detyrimi për ta bërë këtë kalim i pëlqenin jashtëzakonisht shumë Isaja Fomiçit. Ai shihte këtu një kuptim të veçantë e tepër të mënçur dhe ma shpjegonte me mburrje këtë rregull mjaft të ngatërruar të ligjit. Një herë, në kulmin e lutjes, në kazermë hyri majori i shoqëruar nga oficeri i rojes dhe rojet e shoqërimit. Të gjithë të burgosurit ngrinë si qiri pranë shtratit, vetëm Isaja Fomiçi filloi të bërtiste dhe të shtrembërohej akoma më tepër. Ai e dinte se lutja ishte e lejuar, ajo nuk mund të ndërpritej për asnjë arsye, prandaj duke bërtitur përpara majorit nuk rrezikonte asgjë. Ai ndjente një kënaqësi të madhe të shiste mend para majorit dhe të merrte poza para nesh. Majori iu afrua dhe qëndroi një hap larg tij. Isaja Fomiçi u kthye me kurriz nga tavolina dhe filloi të lexonte mu përpara syve të majorit si duke kënduar profecinë e tij ngadhënjyese, duke tundur krahët me sa mundte. Meqë në këtë çast i rekomandohej nga ceremonia e lutjes që të shprehte në fytyrë jashtëzakonisht shumë lumturi dhe fisnikëri, ai e bëri menjëherë, duke rrudhur sytë në një mënyrë pak si të veçantë dhe duke tundur kokën nga ana e majorit. Majori u çudit, por më në fund nuk duroi dot më, qeshi nën hundë, e quajti budalla mu në sy dhe iku, ndërsa Isaja Fomiçi i shtoi edhe më britmat. Pas një ore, kur po hante darkën, unë e pyeta: po sikur majori, si i marrë që ishte, të ishte zemëruar me ty?

- Cili major?

- Si cili? Vërtet nuk e patë?

- Jo.

- Po ai qëndronte një hap para jush, mu përpara syve tuaj?

Isaja Fomiçi filloi të më mbushte mendjen me seriozitetin më të madh se nuk kishte parë asnjë major, se në këtë kohë, gjatë lutjes, ai binte në një farë transi, kështu që nuk dëgjonte dhe nuk shihte se çfarë bëhej rrotull tij.

E shoh si tani Isaja Fomiçin tek sorollatej zakonisht pa bërë asnjë punë të shtunave nëpër burg, duke u përpjekur me të gjitha mënyrat që të mos bënte asgjë, sikundër është përcaktuar nga ligji për ditën e shtunë. Sa herë që kthehej nga sinagoga, ai më tregonte anekdotat më të çuditshme, më sillte lajmet dhe thashethemet më interesante nga Petërburgu, duke më bindur se ia kishin thënë miqtë e tij çifutë, të cilët i kishin marrë vesh nga burime të dorës së parë.

Po sikur fola shumë për Isaja Fomiçin.

Në të gjithë qytetin kishte vetëm dy banjo publike. E para, të cilën e kishte një çifut, ishte me ndarje të veçanta. Për një ndarje duhej të paguaje pesëdhjetë kopekë, kështu që ajo ishte për persona që kishin shumë para. Tjetra ishte kryesisht për njerëzit e thjeshtë. Ajo ishte e vjetër, e ngushtë, shumë pis dhe pikërisht atje i shpunë të burgosurit. Dita ishte e ftohtë dhe me diell, të burgosurit ishin të gëzuar se të paktën do të dilnin nga fortesa dhe do të shihnin qytetin. Gjatë rrugës nuk pushuan asnjëherë shkakatë dhe të qeshurat. Një kompani e tërë me ushtarë, që i kishin pushkët të mbushura, na shoqëronte duke e çuditur gjithë qytetin. Kur arritëm në banjë, na ndanë në dy turne. Turni i dytë priste në parabanjën e ftohtë deri sa të lahej turni i parë dhe kjo ndodhte për shkak se banja ishte tepër e ngushtë. E megjithatë, banja ishte aq e ngushtë, sa ishte e vështirë ta përfytyroje se si do të nxinte qoftë dhe gjysmën e njërzve tanë. Por Petrovi nuk shkëputej prej meje asnjë çast. Ai vetë, pa e ftuar, erdhi menjëherë për të më ndihmuar dhe propozoi të më lante. Bashkë me Petrovin u tregua i gatshëm për të më shërbyer edhe Bakllushini, një i burgosur i seksionit të veçantë, të cilin të burgosurit e quanin pionier. Kam folur për të diku më lart dhe kam thënë se ishte vërtet një nga të burgosurit më gazmorë dhe më të këndshëm. Petrovi bile më ndihmoi që të zhvishesha, sepse, duke mos i pasur shprehitë e duhura, unë zhvishesha shumë ngadalë, kurse në parabanjë ishte pothuajse po aq ftohtë sa edhe përjashtë. Më duhet të sqaroj se një i burgosur nuk e ka të lehtë të zhvishet po qe se nuk është mësuar. Së pari, duhet të dish të zgjidhësh shpejt shtrojat që vendosen nën pranga. Këto shtroja janë prej lëkure, nja shtatëmbëdhjetë centimetra të gjata, dhe vendosen mbi brekë, nën unazën e hekurt që mbërthen këmbën. Një palë shtroje kushtojnë jo më pak se gjashtëmbëdhjetë kopekë, mirëpo të burgosurit i blejnë ato me paratë e tyre, sepse pa to nuk mund të ecësh. Unaza e prangave nuk e mbërthen plotësisht këmbën, midis unazës dhe mishit mund të futet një gisht, kështu që hekuri godit mishin, e fërkon dhe brenda një dite të burgosurit do t'i ishin shkaktuar plagë po të mos kishte shtroje. Të heqësh shtrojet nuk është dhe aq e vështirë. Ende më e vështirë është të mësosh të heqësh brekët që poshtë prangave. Ky është një numër i vërtetë cirku. Pasi heq, për shembull, rrobën nga këmba e majtë, duhet kaluar ajo në fillim midis këmbës dhe unazës së prangës; pastaj si të jetë çliruar këmba, kjo rrobë duhet të kalohet përsëri nëpër të njëjtën unazë; më pas rroba e hequr nga këmba e majtë duhet të futet nëpër unazën e këmbës së djathtë; më në fund rroba e kaluar nëpër unazën e djathtë duhet të kalohet edhe një herë anasjelltas. E njëjta procedurë edhe kur vishen rrobat e reja. Një fillestar as që mund ta marrë me mend se si mund të bëhet kjo. I pari që na i pat mësuar këtë procedurë ishte i burgosuri Korenjev në Tobolsk. Ai kishte qenë kryetar i një bande kusarësh dhe kishte ndenjur pesë vjet i lidhur me zinxhirë. Por të burgosurit mësohen dhe e bëjnë pastaj këtë pa asnjë vështirësi.

I dhashë Petrovit disa kopekë për të blerë sapun dhe një shparcë. Ç'është e vërteta, të burgosurve u jepte administrata sapun, por vetëm nga një copë, që nuk ishte më e madhe se një monedhë dykopekëshe dhe jo më e trashë se një copë djathë që të servirin si meze kur shkon për mysafir te ndonjë njeri "i shtresës së mesme". Sapuni shitej në parabanjë bashkë me sbitenin, kuleçët dhe ujët e ngrohtë. Sipas marrëveshjes që kishin bërë midis tyre i zoti i banjës dhe administrata e burgut, çdo i burosur merrte vetëm një legen me ujë të nxehtë; kush donte të lahej më mirë mund të blinte me dy kopekë një legen të dytë, të cilin ia jepnin brenda në banjë nëpërmjet një dritareje të posaçme nga parabanja. Pasi m¨e xhveshi, Petrovi më mori për dore, duke parë se e kisha vështirë të ecja me pranga. "I tërhiqni lart, mbi pulpa, - më këshillonte duke më mbajtur për krahu si ndonjë xhaxha i mirë. - Këtu kij kujdes, ke një prak". Madje po më vinte pak rëndë dhe doja t'i thoja Petrovit se di të eci dhe vetë. Por ai nuk nuk kishte për të më besuar kurrë. Ai sillej me mua sikur të isha ndonjë fëmijë i vogël dhe i pazoti, të cilin janë të detyruar ta ndihmojnë të gjithë. Por Petrovi nuk ishte aspak një shërbëtor, e sidomos shërbëtor. Sikur të provoja ta fyeja, e dinte ai se çfarë bënte me mua. Nuk i kisha premtuar para për shërbimin që po më bënte, por as ai vetë nuk më pati kërkuar. Ç'e shtynte atëherë të kujdesej kaq shumë për mua?

Kur hapën derën e banjës mendova se ishim duke hyrë në skëterrë. Përfytyroni një dhomë dymbëdhjetë këmbë të gjatë dhe po aq të gjerë, në të cilën ishin ngjeshur njëri pranë tjetrit, mbase nja njëqind vetë ose të paktën tetëdhjetë, sepse të burgosurit ishin ndarë vetëm në dy turne, kurse në banjë kishin ardhur nja dyqind vetë. Avulli të verbonte sytë, kishte aq blozë, pocaqira dhe ishte aq ngushtë, sa nuk dije ku të vije këmbën. U tremba dhe desha të kthehesha mbrapsht, por Petrovi më dha shpejt zemër. Me vështirësi të madhe bëmë si bëmë dhe arritëm deri tek bankat, duke kaluar përmes kokave të njerëzve që ishin shtrirë në dysheme, duke iu lutur që të përkuleshin pak që të kalonim më tutje. Vendet sipër bankave ishin të zëna të gjitha. Petrovi më tha se na duhej ta blinim vendin dhe filloi menjëherë të bënte pazaar me një të burgosur, që kishte zënë vend pranë dritares. Ai pranoi ta lëshonte vendin për një kopekë, mori menjëherë nga Petrovi paratë që ky i kishte marrë paraprakisht me vete, dhe, duke i shtrënguar në grusht, u zhduk menjëherë nën bankë poshtë vendit tim, ku ishte errët, pis dhe kur një shtresë zhuli ngjitës e i lagësht arrinte një trashësi pothuajse sa një gjysëm gishti. Por edhe nën banka vendet ishin të zëna të gjitha. Atje njerëzit ishin mbledhur si mizat. Në dyshemenë e banjës nuk kishte një pëllëmbë vend, ku të mos rrinin të kruspullosur të burgosurit, duke hedhur ujë nga legenët. Disa të tjerë qëndronin midis tyre si qiri dhe, duke mbajtur legenët në duar, laheshin në këmbë; ujët pis rridhte nëpër trupat e tyre dhe binte mu mbi kokat e rruara të atyre që rrinin ulur. Sipër bankave dhe në të gjitha qoshet që ishin pranë tyre rrinin të mbledhur kruspull njerëz që laheshin. Por ata laheshin pak. Njerëzit e thjeshtë s'para lahen me ujë të nxehtë dhe me sapun. Ata kanë qejf të bëjnë banjë avulli dhe pastaj të shpëlahen me ujë të ftohtë. Kjo është dhe banja e tyre. Nja pesëdhjetë fshesa të bëra me thupra ngriheshin dhe uleshin njëherësh sipër bankave: të gjithë e godisnin veten deri në dehje. Avulli nuk ndërpritej asnjë minutë. Kjo nuk ishte më një banjë e nxehtë, kjo ishte një furrë që të piqte. Njerëzit ulërinin dhe bërtisnin midis kërcitjeve të vazhdueshme të zinxhirëve që tërhiqeshin zvarrë nëpër dysheme... Disa donin të kalonin, por ngatërroheshin me zinxhirët e të tjerëve, ndërsa me zinxhirët e tyre preknin kokat e atyre që rrinin më poshtë, rrëzoheshin, shanin dhe merrnin me vete ata që kishin prekur. Zhuli dhe pocaqia rridhnin në të katër anët. Të gjithë ishin si të dehur dhe bënin si të çmendur, ulërimat dhe klithmat nuk kishin të pushuar. Pranë dritares, që ishte hapur për në parabanjë e nga ku jepej uji, ishte shumë ngushtë, njerëzit shaheshin dhe shtyheshin me njëri-tjetrin. Ujët e nxehtë, që mirrej këtu, rridhte në kokat e atyre që ishin të ulur dhe derdhej para se të arrinte atje ku duhej. Herë pas here në dritare apo në derën gjysmë të hapur të banjës dukej fytyra me mustaqe e ndonjë ushtari me pushkë në dorë, që mbikëqyrte se mos mos kishte ndonjë çrregullim. Kokat e rruara dhe trupat e skuqura nga avulli të të burgosurve dukeshin edhe më të shëmtuara. Për shkak të avullit zakonisht në kurriz fillonin e dukeshin më qartë njollat e shkaktuara nga goditjet e dikurshme me thupra apo me kamxhik. Tani këto kurrize dukeshin përsëri sikur të ishin të mbuluar nga plagët. Çfarë njollash të tmerrshme. M'u ngjeth mishtë kur i pashë. Porsa lëshonin avull të ri, ky e mbulonte tërë banjën me një re të dendur dhe të nxehtë. Të gjithë fillonin të qeshnin me të madhe, të bërtisnin. Nëpër renë e tymit feksnin kurrizet e rrahura, kokat e rruara, duart e këmbët e përdredhura. Si për të plotësuar këtë tablo, Isaja Fomiçi qëndronte në bankën më të lartë dhe vërriste me sa zë që kishte. Ai përvëlohej me avull si i çmendur, por siç duket nuk mund të ngopej kurrë me avull. Ai kishte paguar një njeri për një kopek që ta fshikullonte me fshesë, por ky më në fund nuk duroi dot më, la fshesën dhe vrapoi të shpëlahej me ujë të ftohtë. Isaja Fomiçi nuk dëshpërohej dhe pajtonte një njeri tjetër, pastaj një të tretë, sepse ai kishte vendosur që në kësi rastesh të mos pyeste për shpenzimet dhe ndërronte deri në pesë vetë. "Me shëndet, Isaja Fomiç!" - i thërrisnin të burgosurit që ishin poshtë. Isaja Fomiçi e kuptonte dhe vetë se në atë çast ai ishte më lart nga të gjithë, se i kish kallur të gjithë nën dhe. Prandaj galdonte dhe me një zë të mprehtë prej të çmenduri këndonte arien e tij: la-la-la-la-la, duke i mbuluar të gjithë zërat e tjerë. Atë çast mendova me vete se në qoftë se ndonjëherë do të jemi të gjithë së bashku në skëterrë, ajo do të jetë shumë e ngjashme me këtë vend ku ndodhemi tani. Nuk durova dot dhe ia thashë këtë mendim Petrovit. Ai vështroi rreth e përqark dhe nuk tha asnjë fjalë.

Desha t'i blija edhe atij një vend pranë meje, por Petrovi u ul tek këmbët e mia dhe më tha se ishte mjaft mirë. Ndërkohë Bakllushini na blinte ujë dhe na e sillte kur kishim nevojë. Petrovi më tha se do të më lante nga koka deri tek këmbët, kështu që "do të jeni krejt i pastër" dhe më ftonte vazhdimisht të lahesha me avull. Por unë nuk mora guximin të lahesha me avull, kështu që Petrovi më fërkoi vetëm me sapun. "Dhe tani prit të të lajë këmbkat" - më tha ai më në fund. Desha t'i them një herë se këmbët unë mund t'i laja edhe vetë, por nuk desha ta kundërshtoja dhe e lashë veten plotësisht në dorën e tij. Në fjalën zvogëluese "këmbkat" nuk kishte absolutisht asnjë notë servilizmi. Me siguri Petrovi nuk mund t'i quante këmbët e mia këmbë, për arsye se të tjerët, njerëzit e vërtetë, kishin këmbë, kurse unë kisha vetëm këmbka.

Pasi më lau e më shpëlau, duke përdorur po të njëjtat ceremoni, domethënë duke më mbajtur për krahësh dhe duke më paralajmëruar në çdo hap që të kisha kujdes, sikur të isha ndonjë njeri prej porcelani, ai më shpuri në parabanjë dhe më ndihmoi të vishja rrobat e brendshme. Vetëm kur mbaroi plotësisht punë me mua, u turr me vrap përsëri në banjë për t'u larë me avull.

Kur u kthyem në kazermë, i propozova të pinte një gotë çaj. Ai nuk ma refuzoi, e piu gotën me çaj dhe më falënderoi. Më shkoi në kokë mendimi që ta zgjidhja pak qesen dhe ta qerasja me një gotë raki. U gjend raki edhe në kazermën tonë. Petrovi mbeti shumë i kënaqur, e piu gotën, gogësiti nga kënaqësia dhe, pasi më tha se e kisha sjellë në vete me këtë gotë, vrapoi menjëherë për në kuzhinë, sikur atje nuk do të mund ta zgjidhnin një problem pa qenë i pranishëm ai. Në vend të tij erdhi një bashkëbisedues tjetër, Bakllushini (pionieri), të cilin e kisha ftuar për çaj që kur ishim në banjë.

Nuk njoh ndonjë karakter më të ëmbël se Bakllushini. Ç'është e vërteta, ai nuk falte njeri, bile shpesh grindej e zihej, nuk kishte qejf që të tjerët të fusnin hundët në punët e tij, me një fjalë dinte t'i dilte zot vetes. Por edhe kur zihej, kjo nuk vazhdonte për një kohë të gjatë, prandaj më duket se të gjithë të burgosurit e donin. Kudo që shkonte, të gjithë e prisnin me kënaqësi. Bile edhe në qytet e njihnin si njeriun më zbavitës në botë, si një njeri që nuk zymtohej kurrë. Ky ishte një djalosh shtatlartë, nja tridhjetë vjeç, me një fytyrë të çiltër dhe të vendosur, mjaft i pashëm dhe me një nishan në faqe. Këtë fytyrë ai e shtrembëronte nganjëherë në mënyrë kaq komike, duke imituar njerëz të ndryshëm, sa ata që e rrethonin nuk mund të mos shkuleshin së qeshuri. Edhe ai ishte një nga gazmorët tanë, por nuk u bënte udhë atyre që i përbuznin dhe i urrenin shakatë, kështu që askush nuk guxonte ta shante dhe të thoshte se ishte një njeri "bosh dhe i padobishëm". Ai ishte plot zjarr dhe jetë. E pata njohur që në ditët e para dhe më tha se kishte qenë ushtar i thjeshtë, kishte shërbyer pastaj si pionier dhe e kishin dashur mjaft njerëz me poste të larta, gjë për të cilën krenohej shumë. Porsa u njohëm, më pati pyetur për Petërburgun. Madje kishte lexuar edhe libra. Kur erdhi të pinte çaj me mua, në fillim ai bëri për të qeshur gjithë kazermën, duke treguar se si togeri Sh. ia kish treguar qejfin majorit. Me t'u ulur pranë meje, më njoftoi i gëzuar se shfaqja teatrale, me sa dukej do të jepej. Me rastin e festave në burg ishte organizuar një shfaqje teatrale. Ishin caktuar aktorët, ishte përgatitur një pjesë e dekoracioneve. Disa njerëz nga qyteti kishin premtuar të jepnin kostumet e tyre, madje edhe rroba për rolet e grave. Nëpërmjet një ordinance kishin shpresë të gjenin një kostum oficeri me spaleta. Puna ishte që majori të mos e ndalonte shfaqjen, sikundër kishte bërë vitin e kaluar. Vitin e kaluar në Krishtlindje majori nuk kishte qenë me humor të mirë. Kishte humbur në kumar dhe përveç kësaj në burg se ç'kishin bërë ca prapësira, kështu që e ndaloi shfaqjen nga inati. Kësaj radhe mbase nuk do të dojë ta pengojë. Me një fjalë, Bakllushini ishte shumë i ekzaltuar. Ai ishte një nga nismëtarët kryesorë të shfaqjes dhe unë i dhashë fjalën se do të vija patjetër për ta parë. Gëzimi naiv i Bakllushinit për suksesin e shfaqjes teatrale më preku shumë. Një fjalë ai, një fjalë unë, dhe pastaj filluam të flisnim me zemër të hapur. Ndër të tjera ai më tha se nuk kishte shërbyer gjatë të gjithë kohës vetëm në Petërburg. Për shkak të një gabimi që ishte bërë, atë e kishin transferuar në qytetin R. si nënoficer në një batalion garnizoni.

- Që andej më sollën këtu, - më tha Bakllushini.

- E përse? - e pyeta unë.

- Vërtet përse? Si mendoni ju, Aleksandër Petroviç, përse më sollën këtu? Po ta them unë - sepse rashë në dashuri!

- E për çfarë nuk të sjellin këtu! - i thashë duke qeshur unë.

- Të them të vërtetën, - shtoi Bakllushini, - për këtë shkak unë vrava me pistoletë një gjerman të atjeshëm, por e vlen vallë të të bien këtu për një gjerman, si mendoni ju?

- Si ju ndodhi? Ma tregoni po deshët, është shumë interesante.

- Është një histori shumë komike, Aleksandër Petroviç.

- Aq më mirë atëhere. Ma tregoni.

- Vërtet thoni ta tregoj? Epo, mirë, dëgjoni atëhere...

Dhe dëgjova historinë e një vrasjeje që nuk ishte aspak qesharake, por në të vërtetë mjaft e çuditshme.

- Ja si ishte puna, - filloi Bakllushini, - kur më dërguan në R., pashë se qyteti ishte i mirë, i madh, vetëm se kishte shumë gjermanë. Merret vesh, unë isha ende djalë i ri, komanda më kishte me sy të mirë, kapelen e vija mbi një sy, me një fjalë gjezdisja dhe kohën e kaloja mjaft mirë. Gjermankave u shkelja syrin. Më pëlqeu njëra prej tyre. Luiza. Ajo dhe tezja e saj ishin që të dyja rrobalarëse. Tezja ishte grua e vjetër, e shëmtuar, por kishte para të madhe. Në fillim kaloja pranë dritares së saj, ia bëja me shenja, pastaj zura miqësi me të. Luiza fliste mirë rusisht, vetëm se r-në sikur nuk e shqiptonte si duhet. Ishte jashtëzakonisht e ëmbël, kurrë nuk kam takuar një vajzë më të dashur se ajo. Në fillim e ngacmoja sa andej-këndej, por ajo më thoshte: "Jo, Sasha, këtë gjë nuk mund ta bëj, sepse dua ta ruaj virgjërinë që të jem një grua e denjë për ty". Dhe nuk bënte gjë tjetër veçse më përkëdhelte, duke qeshur me një zë aq të tingëllueshëm... Ishte e pastër-e pastër, kurrë nuk kam parë më të pastër se ajo. Vetë më joshi që të martoheshim. E si të mos martohesha me të! Po bëhesha gati t'i drejtohesha nënkolonelit dhe t'i bëja kërkesën... Befas pashë se Luiza nuk doli një ditë në takim, pastaj nuk doli edhe një herë tjetër, nuk doli as të tretën herë... I nisa një letër, nuk mora asnjë përgjigje. Mendova me vete: ç'të ketë ndodhur vallë? Sikur të më ketë mashtruar, ajo do të kish përdorur ndonjë dredhi dhe do të vinte në takim, po kështu edhe letrës sime do t'i ishte përgjigjur. Kurse ajo nuk dinte as të gënjente dhe ma preu fare shkurt. Kjo është punë e tezes, thashë me vete. Të shkoja te tezja e saj nuk guxoja. Megjithëse ajo e dinte punën, prapë se prapë nuk i kishin thënë asgjë, çdo gjë e bënim fshehurazi për t'i lënë përshtypjen se midis nesh nuk kishte gjë. U bëra si i çmendur. I shkruajta letrën e fundit dhe i thashë: "Po nuk erdhe, do të vij unë tek tezja jote". Ajo u tremb dhe erdhi. Filloi të qante dhe më tha se një gjerman i quajtur Shulc, që ishte një kushëriri i tyre i largët, orëndreqës, i pasur dhe i shkuar nga mosha, kishte shprehur dëshirën që të martohej me të "që edhe mua, më tha ajo, të më bëjë të lumtur edhe vetë të mos mbetet pa grua në pleqëri; pastaj edhe më dashuron, më tha, dhe prej kohësh e ka patur në mendje këtë gjë, vetëm se ka heshtur dhe bëhej gati të më propozonte. Siç e shikon, Sasha, më tha, ai është i pasur dhe kjo është një lumturi për mua. Mos vallë ti do që unë të mos jem e lumtur?". Ajo qante dhe më përqafonte... Eh, mendoja me vete, të vërtetën po thotë, nuk e ka keq! Ç'kuptim ka të martohet me një ushtar, madje dhe nënoficer, sikur jam unë? "Mirë, i them, Luiza. Lamtumirë, zoti qoftë me ty. Nuk kam ndërmend ta pengoj lumturinë tënde. Po është i pashëm? "Jo, më tha, është plak dhe hundën e ka të gjatë..." Bile dhe vetë ia shkrepi gazit. U largova prej saj. Nuk ke ç'i bën, thashë me vete. Nuk paska qenë fati im! Të nesërmen në mëngjes kalova nga dyqani i tij. Rrugën ma kishte treguar ajo. Hedh sytë nëpërmjet xhamit dhe shoh një gjerman që rri ulur, ndreq orët, nja dyzet e pesë vjeç, hundën e ka me samar, sytë të zgurdulluar, veshur me frak me jaka të ngrira dhe mjaft të gjera, hijerëndë. Unë pështyva, bile desha t'ia thyeja xhamin... por ç'dobi ka, thashë me vete, kjo punë e pat, mbaroi! Kur u err vajta në kazermë, u shtriva në shtrat dhe në daçi mos besoni, Aleksandër Petroviç, më shpërthyen lotët dhe nisa të qaj...

E, mirë, kalon një ditë, dy, tre. Me Luizën nuk takohesha më. Ndërkaq dëgjova nga një ndrikull (ishte e vjetër, rrobalarëse dhe ajo, që shkonte shpesh për vizitë tek Luiza) se gjermani e kishte marrë vesh që ne duhemi dhe prandaj kishte vendosur që ta shpejtonte fejesën. Përndryshe do të kishte pritur dhe nja dy vjet të tjerë. Nga Luiza ai gjoja kish marrë premtimin se ajo nuk do të kishte të bënte më me mua dhe se gjoja që të dyja ato, tezen dhe Luizën, ai i mbante pezull, domethënë, akoma nuk e kish vendosur përfundimisht dhe ndofta mund t'i kthehej dhe mendja. Ajo më tha gjithashtu se pasnesër, të dielën, ai i kishte ftuar të dyja për kafe dhe bashkë me ta do të vinte edhe një kushëriri i tij, një plak, që më përpara kishte qenë tregtar, por që tani ishte shumë i varfër dhe shërbente si mbikqyrës në një bodrum. Me të marrë vesh se të dielën ata do ta mbaronin ndoshta këtë punë, më kapi inati dhe nuk po mundesha ta sundoja më veten. Atë ditë, sikundër dhe të nesërmen, nuk bëja gjë tjetër veçse vrisja mendjen për këtë. Të gjallë do ta kisha ngrënë atë gjermanin, thosha me vete.

Të dielën në mëngjes nuk e dija ende se çfarë do të bëja, por kur mbaroi mesha kërceva nga shtrati, vesha kapotën dhe u nisa për te gjermani. Për çdo rast futa dhe pistoletën në xhep. Kisha një pistoletë të vogël të keqe, të vjetër, me strall, me të cilën kisha luajtur në fëmini. Tani me të nuk mund të qëlloje më. Megjithatë e mbusha, i vura një plumb, duke menduar se po të më përzënë dhe të më poshtërojnë, atëhere do të nxjerr pistoletën dhe do t'i tremb të gjithë. Shkova tek dyqani. Në punishte nuk kishte asnjeri, të gjithë po rrinin në dhomën e prasme. Përveç tyre nuk kishte asnjeri tjetër, as shërbyesja nuk ishte. Ai kishte vetëm një shërbyese, një gjermane, që shërbente edhe si kuzhiniere. U futa në dyqan. Dera ishte e mbyllur. Ishte një derë e vjetër, e mbyllur me reze. Zemra filloi të më rrihte fort, u ndala dhe vura veshin: po flisnin gjermanisht. I dhashë një shqelm derës dhe ajo u hap menjëherë. Pashë tavolinën të shtruar. Në të ishte një kafetiere e madhe, një llampë me alkool, mbi të cilën po ziente kafeja. Kishte peksimete, në një tabaka kishte një kanë me ujë, hareng, sallam dhe një shishe me verë. Luiza dhe tezja e saj kishin hequr palltot dhe ishin ulur në divan. Përballë tyre ishte ulur në karrige gjermani, dhëndërri, i qethur, i veshur me një frak me jaka të mëdha, që i dilnin përpara. Në një karrige pranë tij ishte ulur një gjerman tjetër, plak, i trashë, i thinjur dhe i heshtur. Porsa më pa që hyra, Luizës nuk i mbeti pikë gjaku në fytyrë. Tezja desh të ngrihej, por u ul përsëri, ndërsa gjermani ngrysi vetullat. Sa zemërak që ishte. U ngrit dhe më doli përpara:

- Çfarë urdhëroni? - më thotë.

Për pak sa nuk e humba toruan, por në çast më kapi një inat i madh.

- Çfarë dua unë? Të presësh mysafirët, t'i qerasësh me raki. Të kam ardhur mysafir.

Gjermani u mendua një herë, pastaj më tha:

- Uluni.

U ula.

- Na nxirrni, pra, i them, raki.

- Ja tek e keni rakinë, pini, lus unë ju.

- Hajde, i them, na nxirr ndonjë raki të mirë. - Më kishte kapur një zemërim i madh.

- Kjo është raki e mirë.

Po më vinte inat tek më shihte nga lart-poshtë. Aq më tepër që më shihte Luiza. Piva një gllënjkë dhe i thashë:

- Si e ke hallin ti, o gjerman, që nuk sillesh mirë me mua? Më prit më miqësisht. Unë të kam ardhur si mik.

- Unë nuk mund të jem miku yt, ti nuk je gjë tjetër veçse një ushtar i thjeshtë.

Këtu më hipën nervat.

- Shiko këtu ti, dordolec, i thashë, ti shitës suxhukësh! E di ti se që këtë minutë unë bëj me ty ç'të dua? E di që të vras me pistoletë?

Nxora pistoletën, u ngrita në këmbë para tij dhe ia drejtova tytën mu në kokë, e mora nishan. Gratë u lebetitën dhe s'u mbeti pikë gjaku në fytyrë, por nuk guxonin të bërtisnin. Plaku po dridhej si të ishte gjethe, u zbeh në fytyrë dhe nuk thoshte asnjë fjalë.

Në fillim gjermani u çudit, pastaj erdhi në vete.

- Nuk ju kam frikë, më thotë, dhe ju lutem si një njeri fisnik që t'i lini shakatë. Unë nuk ju kam frikë aspak.

- Gënjen, i them, ke frikë! - Dhe vërtet nuk goxonte ta lëvizte kokën, nuk guxonte t'i largohej pistoletës.

- Jo, më thotë, ju nuk guxoni ta bëni këtë.

- Dhe përse, i them, nuk guxoj?

- Sepse, më thotë, e keni të ndaluar me ligj dhe për këtë do t'ju dënojnë shumë rreptë.

Edhe gjermanin sikur ta shtynte djalli! Po të mos më kishte nxitur vetë, mbase edhe sot e kësaj dite do të ishte gjallë. Vetëm për shkak të fjalëve që bëmë, ndodhi ajo që ndodhi.

- Sipas teje, i them, nuk guxokam?

- Jo, nuk guxoni.

- Nuk goxoj?

- Ju s'mund ta bëni këtë gjë me mua.

- Na, pra, merre, shitës suxhukësh! - Unë shkreha pistoletën dhe ai u kumbis në karrige. Gratë uluritën.

Futa menjëherë pistoletën në xhep dhe u zhduka. Me të arritur në fortesë, e hodha pistoletën midis ca hisllave pranë portës.

U ktheva në shtëpi, u shtriva në shtrat dhe po mendoja se tani do të vinin të më arrestonin. Kaloi një orë, kaloi një tjetër, asnjeri nuk erdhi të më arrestonte. Aty në të ngrysur më pushtoi një mërzitje e madhe, sa vendosa të dilja patjetër. Desha të takoja medoemos Luizën. Kalova pranë dyqanit të orëndereqësit. Pashë se atje ishin mbledhur shumë njerëz, kishte ardhur dhe policia. Shkoj tek ndrikulla dhe i them: ma thirr Luizën! Nuk prita shumë, kur shikoj Luizën që vjen me vrap, më hidhet në qafë dhe fillon të qajë: "Unë e kam fajin, më thotë, që dëgjova teton". Ajo më tha gjithashtu se tetoja pas asaj që ndodhi erdhi menjëherë në shtëpi dhe kaq u tremb, sa u sëmur dhe e ka kyçur gojën; asnjeriu nuk i ka treguar dhe mua ma ka ndaluar të flas me njeri; ka shumë frikë; le të bëjnë ç'të duan, thotë. "Ne, më tha Luiza, askush nuk na ka parë. Ai kishte përzënë edhe shërbyesen, sepse kishte frikë. Ajo do t'ia kishte nxjerrë sytë, po të merrte vesh se kishte ndërmend të martohej. Edhe punëtorët që punojnë në dyqan nuk ishin, i kishte përzënë të gjithë. Edhe kafen e zjeu vetë, edhe mezet i përgatiti vetë. Kurse kushëriri është mësuar gjithë jetën që të mos e hapi gojën. Porsa ndodhi ajo që ndodhi, mori kapelen dhe iku i pari. Dhe me siguri nuk do ta hapë gojën kurrë", më tha Luiza. Dhe kështu ndodhi vërtetë. Dy javë asnjeri nuk më trazoi, për mua nuk kishte asnjë dyshim. Në daçi besoni, në daçi mos besoni, Aleksandër Petroviç, por gjatë këtyre dy javëve qeshë shumë i lumtur. Çdo ditë takohesha me Luizën. Nuk ta them dot se sa fort u lidh pas meje! Qante gjithnjë. "Ku të të shpien ty, më thoshte, do të vij edhe unë; do t'i braktis të gjithë për hatrin tënd!". Mendova një herë të vrisja veten, kaq shumë më dhimbsej. Por pas nja dy javësh më arrestuan. Plaku dhe tetoja u morën vesh midis tyre dhe më denoncuan...

- Prisni pak, - e ndërpreva unë Bakllushinin. - Për këtë mund t'ju dënonin vetëm me dhjetë vjetë, ja e shumta me dymbëdhjetë, që është dënimi maksimal, dhe t'u shpinin në kategorinë e krimeve ordinere. Mirëpo juve u kanë sjellë në seksionin e veçantë. Si është e mundur kjo?

- Kjo është tjetër mesele, - më tha Bakllushini. - Kur më nxorrën para gjyqit ushtarak, kapiteni filloi të më shante me fjalë të rënda para trupit gjykues. Nuk durova dhe i thashë: "Po ti pse më shan? Nuk e sheh, more i poshtër, se je përpara pasqyrës?". Atëherë punët morën një rrjedhë tjetër, më gjykuan ndryshe. Më dënuan me katër mijë shkopinj dhe pastaj më dërguan në seksionin e veçantë. Kur më nxorrën mua për të më ndëshkuar, po në atë kohë nxorrën edhe kapitenin. Mua më nxorrën për të kaluar nëpër rrugën e gjelbërt, kurse kapitenin e degraduan dhe e çuan ushtar në Kaukaz. Mirupafshim, Aleksandër Petroviç. Të na urdhëroni në shfaqjen tonë.

Copyright©1994 by Çezar Kurti.